Gistor

Με την Πρωτοελλαδική εποχή αρχίζει το παραδοσιακό χρονολογικό σύστημα που διαιρεί την εποχή του Χαλκού σε Πρώιμη, Μέση και Ύστερη και που φέρει διαφορετικά ονόματα για κάθε περιοχή (Ελλαδική για την Ηπειρωτική Ελλάδα, Μινωική για την Κρήτη και Κυκλαδική για τα νησιά του κεντρικού Αιγαίου). Κάθε περίοδος υποδιαιρείται ακόμη σε υποπεριόδους που συμβολίζονται Ι, II καί III. Υπάρχουν ακόμη μικρότερες υποδιαιρέσεις που καλύπτουν τόσο μικρά χρονικά όρια, ώστε εάν απόλυτες χρονολογίες μας ήταν προσιτές, θα ήταν πολύ πιο εύκολο για μας να γράφουμε π.χ. 1420 - 1390 π.Χ. από το να θυμόμαστε τέτοιες υποδιαιρέσεις. Έτσι τα δύο χιλιάδες χρόνια του πολιτισμού της Εποχής του Χαλκού έχουν διαιρεθεί σε εννιά φάσεις κι έχει γίνει κάθε προσπάθεια, ώστε να εναρμονισθούν με το αρχικό σχέδιο που επινόησε ο sir Arthur Evans για την Κρήτη.

Η Πρωτοελλαδική Εποχή καταλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της 3ης χιλιετηρίδας. Αντιστοιχεί, με αρκετή ακρίβεια, 1) στο Παλαιό Βασίλειο και την Πρώτη Ενδιάμεση Περίοδο στην Αίγυπτο, 2) στις περιόδους της Πρώτης Γραφής, την Πρώιμη Δυναστική, την Άκκαδική και την Νεοσουμεριακή στη Μεσοποταμία, 3) στην Τροία Ι - II για την πρώτη φάση και IV - V για την δεύτερη φάση στην Ανατολία και 4) στις ευδιάκριτες φάσεις κεραμικής Πηλού καί Κάμπου, αργότερα δε Χαλανδριανής της Σύρου καί Φυλακωπής Ι της Μήλου στις Κυκλάδες. Φυσικά η ιστορία κάθε κώμης ποικίλλει από τόπο σε τόπο. Η Τροία ιδρύθηκε πιθανόν περί το 2900 π.Χ., η Πολιόχνη της Λήμνου έναν ή δύο αιώνες νωρίτερα, η Λέρνα στην Αργολίδα έναν ή δύο αιώνες αργότερα. Στους χρονολογικούς χάρτες αυτές οι πέντε ή έξη γενεές δεν φαίνονται σημαντικές. Για τον άνθρωπο όμως και την ιστορία πρέπει να υπήρξαν πολύ σημαντικές αλλά και λησμονημένες.

Κάθε νέα Πρωτοελλαδική κώμη στην Ελλάδα είχε δικό της ρυθμό και ιστορία που λίγο διέφερε από τις γειτονικές. Η κεντρική Ελλάδα παρουσιάζει ομοιότητες με τη Θεσσαλία και την περιοχή γύρω στην Τροία, η βόρεια Πελοπόννησος έχει μια μακρινή ομοιότητα με την Κρήτη, ενώ η Αττική έχει το χρώμα του νησιωτικού πολιτισμού. Η ιδιαίτερη ιστορία της κάθε κώμης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις τοπικές συνθήκες: πολέμους, ενδογαμίες, γλωσσικές μείξεις και αν ο νέος οικισμός συνδεόταν πρωταρχικά με γεωργικό ή θαλάσσιο εμπόριο. Είναι βέβαιο ότι υπήρξαν τρεις κύριες φάσεις στον Ελλαδικό πολιτισμό της 3ης χιλιετηρίδας, που όμως δεν αντιστοιχούν σ' εκείνες της Κρήτης. Η παρουσία της ΠΕ Ι είναι συγκριτικά πενιχρή και πιο ευδιάκριτη στην Κεντρική Ελλάδα. Η ΠΕ II αντιπροσωπεύει μια δυνατή, πλούσια περίοδο με νέες μορφές αγγείων και τεχνολογίας. Η ΠΕ III εισήχθη από νέους αποίκους οι οποίοι άλλοτε κατέστρεψαν θέσεις της ΠΕ II κι άλλοτε συγχωνεύθηκαν με τους παλαιούς κατοίκους ειρηνικά. Οι άνθρωποι της ΠΕ III είχαν πολιτισμό που σε ορισμένα σημεία υπήρξε πρόδρομος της Μεσοελλαδικής περιόδου.

Η ανασύνθεση της ιστορίας βασίζεται εξ ολοκλήρου στα διαδοχικά στρώματα των οικιών και τους ρυθμούς κεραμικής που μπορούν ν' αποδοθούν με ακρίβεια μόνον σ' έναν τόπο. Κατά καιρούς μία κώμη μπορεί να συνδέεται στενά με τους γείτονες της, πράγμα που γίνεται φανερό από τή χρήση μιας και μόνης σφραγίδας, τις παρόμοιες εισαγωγές αντικειμένων από το « εξωτερικό » ή την συγγενική αρχιτεκτονική κτιρίων. Υπάρχει στενή ομοιότης στην κεραμική και βάσει αυτής γίνεται η διάκριση των τριών φάσεων ως ακολούθως: Η ΠΕ Ι χαρακτηρίζεται από ερυθρές στιλβωμένες φιάλες, αμφορείς με δακτυλιοειδή λαιμό, εμβαμματοδοχεία και ωτόσχημες λαβές. Η ΠΕ II έχει σαν κύριο χαρακτηριστικό τα σκούρα πρωτοβερνικωτά αγγεία, μερικές φορές με σχέδια, τα κίτρινα κηλιδωτά αγγεία, τα λεμβοειδή εμβαμματοδοχεία, τα μικρά εμβαμματοδοχεία και τις ασκοειδείς πρόχους. Στην ΠΕ III συναντούμε αγγεία με διακόσμηση ανοιχτόχρωμη πάνω σε σκοτεινό βάθος, που είναι περισσότερο συνήθης στον Βορρά, σκοτεινόχρωμη πάνω σε ανοιχτό βάθος, πιο συνηθισμένη στο Νότο, ειδικά στα κύπελλα και τις μιμούμενες μεταλλικά πρότυπα φιάλες. Ακόμη αγγεία σε σχήμα ρακοπότηρου, διακόσμηση σε σχήμα V και τα πρώτα σημεία του κεραμικού τροχού.

Η συνέχεια αποκαλύπτεται στρωματογραφικά στη Λέρνα της Αργολίδος και την Εύτρηση της Βοιωτίας, και στις δύο με μια μικρή επικάλυψη των μεταγενέστερων εποχών. Οι ανασκαφείς τους θεωρούν ότι έχουν φανερή συγγένεια με άλλες θέσεις, ακόμη δε και με τον έξω κόσμο. Ο Ορχομενός και η Τίρυνς έχουν επίσης θαυμάσια αρχιτεκτονική. Άλλες κώμες που διακρίνονται για τα ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά τους, είναι: ο Άγιος Κοσμάς στην Αττική με το νεκροταφείο του και τους δεσμούς του με τις Κυκλάδες, οι Ζυγουριές στην Κορινθία με τις ιδιωτικές τους κατοικίες, η Ασίνη στην Αρκαδία με τις σφραγίδες της, το Ασκηταριό, κοντά στη Ραφήνα της Αττικής, και η Αίγινα για τα τείχη τους.