Στα μέσα του καλοκαιριού οι Λακεδαιμόνιοι, βλέποντας ότι οι σύμμαχοί τους Επιδαύριοι κακοπάθαιναν και ότι οι άλλες πολιτείες της Πελοποννήσου είτε είχαν αποστατήσει, είτε ήσαν δυσαρεστημένες μαζί τους, φοβήθηκαν ότι η κατάσταση θα χειροτέρευε αν δεν προλάβαιναν να επέμβουν. Ξεκίνησαν με όλες τις δυνάμεις τους και με τους είλωτες εναντίον του Άργους.

Αρχηγός ήταν ο Άγις του Αρχιδάμου, βασιλιάς των Λακεδαιμονίων. Στην εκστρατεία πήραν με΄ρος και οι Τεγεάτες και όσοι άλλοι Αρκάδες ήσαν σύμμαχοι των Λακεδαιμονίων. Οι σύμμαχοί τους από την υπόλοιπη Πελοπόννησο και απ' έξω, συγκεντρώθηκαν στον Φλιούντα. Βοιωτοί ήσαν 5.000 οπλίτες και άλλοι τόσοι ψιλοί, 500 ιππείς και άλλοι τόσοι άμιπποι. Κορίνθιοι ήσαν 2.000 οπλίτες. Από τις άλλες πολιτείες πήγαν διάφορες μονάδες και οι Φλάσιοι έκαναν γενική επιστράτευση, επειδή η συγκέντρωση του στρατού γινόταν στο έδαφός τους.

Οι Αργείοι πληροφορήθηκαν αμέσως τις προετοιμασίες των Λακεδαιμονίων και όταν αυτοί ξεκίνησαν για να ενωθούν με τους συμμάχους τους στον Φλιούντα, τότε ξεκίνησαν και οι Αργείοι. Τους έστειλαν βοήθεια οι Μαντινείς και οι σύμμαχοί τους και οι Ηλείοι 3.000 οπλίτες. Προχώρησαν και συναντήθηκαν με τους Λακεδαιμόνιους στο Μεθύδριο της Αρκαδίας. Οι δύο στρατοί εγκαταστάθηκαν ο καθένας σ' ένα λόφο. Οι Αργείοι ετοιμάζονταν να κάνουν επίθεση επειδή οι Λακεδαιμόνιοι ήσαν μόνοι τους, αλλά τη νύχτα ο Άγις σήκωσε το στρατόπεδό του και, χωρίς να το καταλάβουν οι Αργείοι πορεύτηκε στον Φλιούντα για να ενωθεί με τους άλλους συμμάχους. Με την αυγή οι Αργείοι το κατάλαβαν και πορεύτηκαν πρώτα με κατεύθυνση το Άργος κ' έπειτα τη Νεμέα, από την οποία περίμεναν ότι οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους θα κατέβαιναν, Ο Άγις, όμως, δεν ακολούθησε το δρόμο που περίμεναν οι Αργείοι, αλλά έδωσε διαταγή οι Λακεδαιμόνιοι, οι Αρκάδες και οι Επιδαύριοι να πορευτούν μαζί του από ένα δύσκολο μονοπάτι από όπου κατέβηκαν στην πεδιάδα του Άργους, ενώ οι Κορίνθιοι, οι Πελληνείς και οι Φλιάσιοι πήραν άλλο δρόμο, πιο απότομο. Τους Βοιωτούς, τους Μεγαρείς και τους Σικυώνιους τους διέταξε να πορευτούν από το δρόμο της Νεμέας, όπου είχαν παραταχθεί οι Αργείοι, ώστε αν αυτοί προχωρήσουν στην πεδιάδα για να τον χτυπήσουν, να τους επιτεθούν από πίσω με το ιππικό. Αφού έδωσε τις διαταγές αυτές, κατέβηκε στον κάμπο και ρήμαξε τη Σάμινθο και άλλα μέρη.

Είχε πια ξημερώσει όταν οι Αργείοι έμαθαν τις κινήσεις αυτές κ' έφυγαν από τη Νεμέα για ν' αντιμετωπίσουν τον Άγι. Έπεσαν απάνω στους Φλιασίους και τους Κορίνθιους και σκότωσαν μερικούς Φλιασίους, αλλά οι Κορίνθιοι σκότωσαν μερικούς Αργείους, όχι πολύ περισσότερους. Οι Βοιωτοί, οι Μεγαρείς και οι Σικυώνιοι προχώρησαν, καθώς είχαν διαταγή προς τη Νεμέα, αλλά δεν πρόλαβαν τους Αργείους, οι οποίοι είχαν κατεβεί στον κάμπο, και βλέποντας το έδαφός τους να καταστρέφεται παρατάχτηκαν για μάχη. Αντιπαρατάχτηκαν και οι Λακεδαιμόνιοι. Οι Αργείοι ήσαν περικυκλωμένοι. Στον κάμπο οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοί τους τους είχαν αποκόψει από την πολιτεία τους. Στα ψηλώματα ήσαν οι Κορίνθιοι, οι Φλιάσιοι και οι Πελληνείς. Οι Βοιωτοί, Σικυώνιοι και Μεγαρείς κρατούσαν το δρόμο της Νεμέας. Οι Αργείοι δεν είχαν ιππικό, γιατί από όλους τους συμμάχους μόνο οι Αθηναίοι δεν είχαν ακόμη φτάσει. Οι περισσότεροι από τους Αργείους δεν καταλάβαιναν πόσο δύσκολη ήταν η θέση τους. Αντίθετα, νόμιζαν ότι θα δώσουν μάχη με ευνοϊκούς όρους και ότι είχαν απομονώσει στο έδαφός τους και κοντά στην πολιτεία τους, τους Λακεδαιμόνιους. Αλλά ενώ ακόμα δεν είχε αρχίσει η συμπλοκή, δύο Αργείοι, ο Θράσυλος, ο οποίος ήταν ένας από πέντε στρατηγούς και ο Αλκίφρων, πρόξενος των Λακεδαιμονίων, πήγαν και βρήκαν τον Άγι για να του συστήσουν να μην δώσει μάχη. Οι Αργείοι, του είπαν, είναι έτοιμοι, αν οι Λακεδαιμόνιοι έχουν παράπονα, να δεχτούν μια δίκαιη διαιτησία και να κάνουν σπονδές για να έχουν πια μεταξύ τους ειρήνη.

Οι δύο Αργείοι μίλησαν έτσι από δική τους πρωτοβουλία και χωρίς εντολή του λαού. Και ο Άγις δέχτηκε, μόνος του κι αυτός, την πρόταση, χωρίς να ζητήσει τη γνώμη περισσοτέρων και χωρίς καν να την ανακοινώσει (παρά μόνο σ' ένα από τους άρχοντες, ο οποίος ήταν μαζί του στην εκστρατεία) κ' έκανε τετράμηνη ανακωχή για να εκτελέσουν, στο διάστημα αυτό, τις υποχρεώσεις τους οι Αργείοι. Πήρε αμέσως το στρατό του κ' έφυγε χωρίς να δώσει καμιά εξήγηση στους άλλους συμμάχους. Οι Λακεδαιμόνιοι και οι σύμμαχοι υπάκουσαμ στις διαταγές του από σεβασμό προς το νόμο, αλλά οι στρατιώτες, μεταξύ τους, κατηγορούσαν έντονα τον Άγι γιατί πίστευαν ότι, ενώ είχαν την ευκαιρία να δώσουν μάχη με πολύ ευνοϊκές συνθήκες, έχοντας τον εχθρό κυκλωμένο παντού, από πεζικό και ιππικό, γύριζαν τώρα πίσω χωρίς να έχουν επιχειρήσει τίποτε μετά από τόση προετοιμασία. Με κατηγορίες εναντίον του Άγι, ο στρατός αποσύρθηκε και οι διάφορες μονάδες γύρισαν η καθεμιά στην πατρίδα της. Αλλά και οι Αργείοι κατηγορούσαν πολύ έντονα τους δυο που έκαναν ανακωχή χωρίς την έγκριση του Δήμου, γιατί νόμιζαν κ' εκείνοι ότι ποτέ δε θα τους παρουσιαστεί καλύτερη ευκαιρία και ότι είχαν αφήσει τους Λακεδαιμόνιους να ξεφύγουν, ενώ μπορούσαν να δώσουν μάχη έχοντας πολλούς και διαλεχτούς συμμάχους και κοντά στην πολιτεία τους. Επισρέφοντας, λοιπόν, λίγο πριν μπουν στην πολιτεία - στο Χάραδρο, τόπο όπου δικάζουν τα στρατιωτικά αδικήματα - άρχισαν να λιθοβολούν τον Θράσυλο που κατόρθωσε να ξεφύγει προσπέφτοντας σ' ένα βωμό, η περιουσία του, όμως δημεύτηκε.

Μετά από αυτά έφτασε βοήθεια από την Αθήνα, 1.000 οπλίτες και 300 ιππείς με στρατηγούς τον Λάχητα και το Νικόστρατο, αλλά οι Αργείοι (που δεν ήσαν πρόθυμοι να καταγγείλουν την ανακωχή με τους Λακεδαιμόνιους) τους παρακάλεσαν να φύγουν και δεν τους άφηναν, καθώς το ζητούσαν, να παρουσιαστούν και να μιλήσουν στο Δήμο έως τη στιγμή που οι Μαντινείς και οι Ηλείοι που ήσαν ακόμα εκεί, ζητώντας το με επιμονή, ανάγκασαν τους Αργείους να το δεχτούν. Και τότε οι Αθηναίοι και ο Αλκιβιάδης που είχε πάει πρέσβης στο Άργος μίλησαν στους Αργείους και στους άλλους συμμάχους και τους είπαν ότι δεν είχαν ενεργήσει νόμιμα κάνοντας ανακωχή χωρίς τους άλλους συμμάχους και ότι τώρα που είχαν φτάσει, σύγκαιρα, οι αθηναϊκές ενισχύσεις, έπρεπε να ξαναρχίσουν τον πόλεμο. Έπεισαν τους συμμάχους με τα επιχειρήματά τους και εκστρατεύσαν όλοι μαζί, εκτός από τους Αργείους, εναντίον του Ορχομενού της Αρκαδίας. Οι Αργείοι, αν και παραδέχτηκαν τα επιχειρήματα, δεν ξεκίνησαν αμέσως, αλλά αργότερα εκστρατεύσαν κ' εκείνοι. Έστησαν στρατόπεδο και πολιορκούσαν τον Ορχομενό όλοι μαζί, κάνοντας και εφόδους. Ήθελαν να κυριέψουν την πολιτεία επειδή, μεταξύ άλλων, βρίσκονταν στον Ορχομενό όμηροι από την Αρκαδία, τους οποίους οι Λακεδαιμόνιοι είχαν στείλει εκεί. Επειδή το τείχος τους ήταν αδύνατο και ο στρατός που τους πολιορκούσε πολυάριθμος, οι Ορχομένιοι. που δεν έβλεπαν να έρχεται καμιά βοήθεια, φοβήθηκαν μην πάθουν συμφορά και συνθηκολόγησαν. Δέχτηκαν να μπουν στη συμμαχία, να δώσουν ομήρους στους Μαντινείς και να παραδώσουν τους ομήρους που φύλαγαν για λογαριασμό των Λακεδαιμονίων.

Αφού κυρίεψαν τον Ορχομενό, οι σύμμαχοι έκαναν σύσκεψη για ν' αποφασίσουν που έπρεπε πρώτα να εκστρατεύσουν. Οι Ηλείοι ζητούσαν να πάνε στο Λέπρεο, ενώ οι Μαντινείς ζητούσαν να στραφούν εναντίον της Τεγέας. Οι Αργείοι και οι Αθηναίοι υποστήριζαν τους Μαντινείς. Οι Ηλείοι οργίστηκαν επειδή δεν αποφασίστηκε να χτυπήσουν το Λέπρεο και γύρισαν στην πατρίδα τους. Οι άλλοι σύμμαχοι άρχισαν να ετοιμάζονται στην Μαντινεία για να προχωρήσουν εναντίον της Τεγέας. Μερικοί μάλιστα Τεγεάτες, που βρίσκονταν μέσα στην πολιτεία, ήσαν έτοιμοι να τους την παραδώσουν.

Από το 'Άργος οι Λακεδαιμόνιοι είχαν επιστρέψει στην πατρίδα τους αφού είχαν κάνει την τετράμηνη ανακωχή και κατηγορούσαν έντονα τον Άγι επειδή δεν είχε κυριέψει το Άργος, ενώ είχε ευκαιρία, η οποία, καθώς πίστευαν, δεν είχε παρουσιαστεί ποτέ πριν, γιατί δεν ήταν τόσο εύκολο να συγκεντρώσουν τόσες πολλές και τόσο επίλεκτες συμμαχικές μονάδες. Και όταν έφτασε στη Σπάρτη η είδηση ότι και ο Ορχομενός είχε κυριευτεί, τότε η δυσαρέσκεια μεγάλωσε ακόμα πιο πολύ και, παρασυρμένοι από το θυμό τους, αποφάσισαν, παρά τη συνήθειά τους, να κατεδαφίσουν το σπίτι του Άγι και να του επιβάλουν πρόστιμο εκατό χιλιάδες δραχμές. Αλλά ο Άγις τους παρακάλεσε θερμά να μην κάνουν τίποτε, λέγοντας ότι στην επόμενη εκστρατεία, θα επανόρθωνε το σφάλμα του με γενναία συμπεριφορά και ότι, αν δεν το κατόρθωνε, τότε ας κάνουν οι Λακεδαιμόνιοι ότι θέλουν. Οι Λακεδαιμόνιοι ανέβαλαν την επιβολή του προστίμου και την κατεδάφιση αλλά, με την αφορμή αυτή, θέσπισαν νόμο πρωτοφανή, που δεν είχε προηγούμενο στην ιστορία τους. Διόρισαν δέκα Σπαρτιάτες συμβούλους του Άγι και όρισαν ότι χωρίς τη σύμφωνη γνώμη τους δε θα μπορούσε να βγει από την πολιτεία με στρατό για εκστρατεία.

Στο μεταξύ έφτασε πληροφορία από τους φίλους στην Τεγέα, ότι αν δεν πάνε εκεί αμέσως, θ' αποστατήσουν οι Τεγεάτες και θα συμμαχήσουν με το Άργος και ότι λίγο έλειψε να συντελεστεί η αποστασία. Τότε οι Λακεδαιμόνιοι με βία που δεν είχαν δείξει ποτέ πριν, ξεκίνησαν με όλο το στρατό τους και με τους είλωτες. Προχώρησαν προς το Ορέσθειο της Μαιναλίας και παράγγειλαν στους Αρκάδες συμμάχους τους να συγκεντρωθούν και να τους ακολουθήσουν ευθύς στην Υεγέα. Οι ίδιοι, όταν έφτασαν στο Ορέσθειο μ' όλον το στρατό τους, έστειλαν πίσω στην Σπάρτη, το έκτο της δύναμής τους. δηλαδή τους γεροντότερους και τους νεώτερους στρατιώτες, για να φρουρούν την πολιτεία, και με τον υπόλοιπο στρατό, έφτασαν στην Τεγέα. Λίγο αργότερα έφτασαν εκεί και οι Αρκάδες σύμμαχοί τους. Έστειλαν και στην Κόρινθο, στους Βοιωτούς, στους Φωκείς και στους Λοκρούς, παραγγέλοντας να στείλουν γρήγορα βοήθεια στην Μαντινεία. Αλλά τα περιθώρια χρόνου ήσαν μικρά και δεν ήταν εύκολο στους συμμάχους αυτούς, αν δεν περίμεναν ο ένας τον άλλο για να συγκεντρωθούν, να διασχίσουν όλοι μαζί τα εχθρικά εδάφη που τους χώριζαν από την Μαντινεία. Έστησαν στρατόπεδο κοντά στο ναό του Ηρακλή και άρχισαν να καταστρέφουν τη γη.

Όταν οι Αργείοι και οι σύμμαχοί τους τους είδαν, έπιασαν μια τοποθεσία δύσκολη και οχυρή και παρατάχτηκαν για μάχη. Οι Λακεδαιμόνιοι προχώρησαν αμέσως κατά πάνω τους κ' έφτασαν σε απόσταση βολής ακοντίου ή πέτρας, αλλά τότε ένας παλαίμαχος, βλέποντας ότι κάνουν επίθεση εναντίον δύσκολης τοποθεσίας, φώναξε του Άγι ότι προσπαθεί να επανορθώσει ένα κακό με άλλο κακό, εννοώντας ότι με τη βιαστική αυτή και παράτολμη κίνηση είχε σκοπό να εξαλείψει το σφάλμα του όταν όταν είχε αποχωρήσει από το Άργος. Ο Άγις, είτε εξαιτίας της φωνής αυτής, είτε επειδή ο ίδιος είχε αλλάξει γνώμη, ξαφνικά απέσυρε το στρατό του προτού αρχίσει συμπλοκή. Έφτασε στα σύνορα της Τεγέας κ' έκανε έργα για να γυρίσει προς το έδαφος της Μαντινείας τα νερά τα οποία είναι αιτία πολέμου μεταξύ Τεγέας και Μαντινείας, επειδή προκαλούν μεγάλες καταστροφές στην περιοχή προς την οποία ρέουν. Με τον τρόπο αυτό ο Άγις ήθελε να εξαναγκάσει τους Αργείους και τους συμμάχους να κατεβούν, όταν το μάθαιναν, από τον οχυρό λόφο, για να εμποδίσουν τα έργα του κ' έτσι να δώσουν μάχη σε ομαλό έδαφος. Οι Αργείοι πάλι και οι σύμμαχοί τους ξαφνιάστηκαν πολύ με την απότομη υποχώρηση του εχθρού που είχε πλησιάσει τόσο κοντά, και δεν ήξεραν τι να σκεφτούν. Έπειτα, όταν οι Λακεδαιμόνιοι απομακρύνθηκαν και δε φαίνονταν πια, έμειναν εκεί και δεν τους καταδίωκαν. Άρχισαν πάλι να κατηγορούν τους στρατηγούς τους επειδή και πρωτύτερα, όταν είχαν βάλει σε δύσκολη τάχα, θέση τους Λακεδαιμόνιους κοντά στο Άργος, τους είχαν αφήσει να φύγουν, και τώρα δεν τους καταδίωκε κανείς. Υποχωρούσαν έτσι με την ησυχία τους και τούτο ήταν προδοσία. Την πρώτη στιγμή οι στρατηγοί ταράχτηκαν, αλλά μετά κατέβασαν στον στρατό από το λόφο και στρατοπέδευσαν στην πεδιάδα με σκοπό να προχωρήσουν εναντίον του στρατού.

Την επομένη οι Αργείοι και οι σύμμαχοί τους παρατάχτηκαν στην τάξη με την οποία θα πολεμούσαν αν έδιναν μάχη, και οι Λακεδαιμόνιοι γύρισαν από το μέρος όπου είχαν κάνει τα έργα για τα νερά, στο πρώτο αρχικό τους στρατόπεδο, κοντά στο ναό του Ηρακλή. Είδαν από μικρή απόσταση τους εχθρούς που είχαν κατέβει από το λόφο και είχαν παραταχτεί όλοι. Τη στιγμή εκείνη οι Λακεδαιμόνιοι ταράχτηκαν τόσο όσο δε θυμούνται να είχαν ταραχτεί ποτέ πριν, γιατί έπρεπε να μην χάσουν ούτε στιγμή για να ετοιμαστούν και μπήκαν με βία σε παράταξη μάχης, σύμφωνα με τις διαταγές που έδωσε ο Άγις, καθώς όριζε ο νόμος. Όταν ένα Σπαρτιάτης βασιλιάς είναι επικεφαλής του στρατού, αυτός έχει το γενικό πρόσταγμα. Αυτός λέει στους πολέμαρχους το σχέδιό του, οι πολέμαρχοι δίνουν διαταγές στους λοχαγούς, οι λοχαγοί στους πεντηκόνταρχους, οι πεντηκόνταρχοι στους ενωμοτάρχες και αυτοί στην ενωμοτία τους. Το ίδιο γίνεται και για τα αναγκαία παραγγέλματα που διαβιβάζονται με μεγάλη ταχύτητα. Ο σπαρτιατικός στρατός αποτελείται κατά το μεγαλύτερο μέρος του από αξιωματικούς που έχουν στις διαταγές τους άλλους αξιωματικούς και η σωστή εκτέλεση μιας διαταγής εξαρτάται από πολλούς αξιωματικούς.

Στην αριστερή πτέρυγα παρατάχτηκαν οι Σκιρίτες οι οποίοι μόνοι από όλους τους Λακεδαιμόνιους παίρνουν αυτοί τη θέση. Στο πλευρό τους παρατάχτηκαν οι στρατιώτες που είχαν πολεμήσει στη Θράκη με τον Βρασίδα και μαζί τους οι νεοδαμώδεις. Ύστερα παρατάχτηκαν οι ίδιοι οι Λακεδαιμόνιοι κατά λόχους και στο πλευρό τους οι Αρκάδες Ηραιείς. Μετά απ' αυτούς παρατάχτηκαν οι Μαινάλιοι, στη δεξιά πτέρυγα παρατάχτηκαν οι Τεγεάτες και μερικοί Λακεδαιμόνιοι στο άκρο σημείο της παράταξης. Το ιππικό τους παρατάχτηκε στις δύο πτέρυγες. Αυτή ήταν η παράταξη των Λακεδαιμονίων. Απέναντί τους οι Μαντινείς παρατάχτηκαν στη δεξιά πτέρυγα, επειδή η μάχη γινόταν στο έδαφός τους, κοντά τους ήσαν οι Αρκάδες σύμμαχοί τους, έπειτα οι χίλιοι επίλεκτοι Αργείοι στους οποίους η πολιτεία με δημόσια έξοδα εξασφάλιζε μακρόχρονη εκπαίδευση στην πολεμική τέχνη. Κοντά τους οι υπόλοιποι Αργείοι και μαζί τους οι σύμμαχοί τους Κλεωναίοι και Ορνεάτες. Έπειτα στο άκρο αριστερά ήσαν οι Αθηναίοι και το ιππικό τους.

Αυτή ήταν η τάκη με την οποία παρατάχτηκαν οι δύο αντίπαλοι. Ο στρατός των Λακεδαιμονίων ήταν φανερά περισσότερος, αλλά δεν θα μπορούσα ν' αναφέρω ακριβώς ούτε τον συνολικό αριθμό του στρατού των δύο αντιπάλων, ούτε τη δύναμη των διαφόρων μονάδων. Ο αριθμός των Λακεδαιμονίων ήταν άγνωστος, εξαιτίας της μυστικότητας που τηρεί η πολιτεία τους, ενώ οι αριθμοί τους οποίους ανέφεραν οι άλλοι ήσαν ύποπτοι εξαιτίας της φυσικής τάσης των ανθρώπων να υπερβάλλουν για τις εθνικές τους δυνάμεις. Μπορεί, όμως, κανείς να λογαριάσει πόσοι ήσαν οι Λακεδαιμόνιοι που πήραν μέρος στη μάχη, κάνοντας τον εξής υπολογισμό. Εκτός από τους 600 Σκιρίτες, πολέμησαν επτά λόχοι. Κάθε λόχος είχε τέσσερις πεντηκοστύες και κάθε πεντηκοστύα είχε τέσσερις ενωμοτίες. Ο πρώτος ζυγός κέθε ενωμοτίας είχε τέσσερεις στρατιώτες, το βάθος, όμως, της παράταξής τους δεν ήταν το ίδιο σε όλες τις ενωμοτίες, αλλά το όριζε ο λοχαγός. Γενικά, όμως, είχε βάθος οκτώ ζυγούς. Σ' όλο το μήκος του μετώπου και εκτός από τους Σκιρίτες, ο πρώτος ζυγός ήταν 448 άνδρες.

Η σύγκρουση επρόκειτο ν' αρχίσει από στιγμή σε στιγμή και οι στρατηγοί των διαφόρων μονάδων τους έλεγαν ενθαρρυντικά λόγια. Στους Μαντινείς είπαν ότι θ' αγωνιστούν όχι μόνο για την πατρίδα τους, αλλά και για την ανεξαρτησία ή την υποδούλωσή τους και ότι δεν έπρεπε να δοκιμάσουν πάλι τη δουλεία, αφού είχαν απολαύσει την ελευθερία. Στους Αργείους είπαν ότι θα πολεμήσουν για την παλιά τους ηγεμονία και για να μην στερηθούν για πάντα την ισομοιρία που είχαν στην Πελοπόννησο. Θα πολεμούσαν εναντίον γειτόνων που ήσαν εχθροί τους και οι οποίοι τους είχαν βλάψει πολλές φορές. Στους Αθηναίους είπαν ότι θα ήταν δόξα γι' αυτούς, πολεμώντας μαζί με τόσους πολλούς και γενναίους συμμάχους, να μην υστερήσουν από κανένα, ότι αν νικούσαν τους Λακεδαιμόνιους στην Πελοπόννησο, θα εξασφάλιζαν ακόμα περισσότερο και θα επεκτείναν την ηγεμονία τους και ότι κανείς δε θα μπορούσε ποτέ πια, να κάνει εισβολή στο έδαφός τους. Οι Λακεδαιμόνιοι και με τα όσα έλεγαν μεταξύ τους και με τα ρυθμικά πολεμικά τους τραγούδια παρακινούσαν ο ένας τον άλλο να θυμηθούν τα όσα τους είχαν μάθει, για να φανούν γενναίοι, ξέροντας πως μια πολύχρονη στρατιωτική εκπαίδευση αξίζει πολύ περισσότερο παρά μια εύγλωττη παραίνεση που γίνεται την τελευταία στιγμή.

Μετά από αυτά οι δύο στρατοί κινήθηκαν ο ένας εναντίον του άλλου. Οι Αργείοι και οι σύμμαχοί τους γοργά και με ορμή. Οι Λακεδαιμόνιοι αργά και με ρυθμό που έδιναν πολλοί αυλητές, κατά τη συνήθειά τους.

Προτού, όμως, αρχίσει η συμπλοκή, ο Άγις αποφάσισε να κάνει το εξής: Όλοι οι στρατοί, όταν προελαύνουν, έχουν την τάση να λοξοδρομούν προς τα δεξιά έτσι η δεξιά πτέρυγα του ενός στρατού εξέχει από την αριστερή πτέρυγα του αντιπάλου. Στην περίσταση εκείνη οι Μαντινείς υπερφαλάγγισαν πολύ την πτέρυγα των Σκιριτών και οι Λακεδαιμόνιοι και οι Τεγεάτες υπερφαλάγγισαν ακόμα πιο πολύ τους Αθηναίους, επειδή ήσαν περισσότεροι. Ο Άγις φοβήθηκε μήπως κυκλωθεί η αριστυερή του πτέρυγα βλέποντας ότι οι Μαντινείς την είχαν υπερφαλαγγίσει πάρα πολύ και έδωσε διαταγή στους Σκιρίτες και τους στρατιώτες του Βρασίδα ν' αποσπαστούν απ' την παράταξη για να προεκτείνουν το μέτωπο απέναντι στους Μαντινείς. Έδωσε διαταγή να πάνε από την δεξιά πτέρυγα δύο λόχοι με τους πολέμαρχους Ιππονοΐδα και Αριστοκλή, να συμπληρώσουν το κενό που είχε δημιουργηθεί. Θεωρούσε ότι με τον ελιγμό αυτό και την υπεροχή στην δεξιά πτέρυγα θα κρατούσε και θα εξασφάλιζε το μέτωπο του εναντίον των Μαντινείων.

Επειδή η διαταγή αυτή δόθηκε την τελευταία στιγμή, κ' ενώ είχε αρχίσει η προέλαση, τόσο ο Αριστοκλής όσο και ο Ιππονοΐδας αρνήθηκαν να την εκτελέσουν - και γι' αυτό εξορίστηκαν αργότερα από την Σπάρτη με την κατηγορία ότι δείλιασαν. Ο εχθρός, έτσι, έφτασε στο κενό που είχε δημιουργηθεί και όταν ο Άγις, βλέποντας ότι οι δύο λόχοι δεν είχαν παραταχτεί εκεί, έδωσε διαταγή στους Σκιρίτες να γυρίσουν στη θέση τους, αυτοί δεν μπόρεσαν να εκτελέσουν την κίνηση. Αλλά ενώ στην περίσταση αυτή οι Λακεδαιμόνιοι φάνηκαν εντελώς κατώτεροι από άποψης τακτικής, από άποψη γενναιότητας έδειξαν ότι είχαν μεγάλη υπεροχή. Όταν άρχισε η συμπλοκή με τον εχθρό, η δεξιά πτέρυγα των Μαντινείων νίκησε τους Σκιρίτες και τους στρατιώτες του Βρασίδα. Οι Μαντινείς και οι σύμμαχοί τους, μαζί με τους χίλιους επίλεκτους Αργείους ρίχτηκαν στο κενό που δεν είχε συμπληρωθεί, σκότωσαν πολλούς Λακεδαιμόνιους, τους κύκλωσαν και τους απώθησαν έως τα σκευοφόρα τους, όπου σκότωσαν μερικούς από τους γεροντότερους στρατιώτες που τα φύλαγαν. Στο σημείο αυτό οι Λακεδαιμόνιοι νικήθηκαν, αλλά στο υπόλοιπο μέτωπο, και κυρίως στο κέντρο, όπου ήταν ο βασιλιάς Άγις μαζί με τριακόσιους επίλεκτους που ονομάζονται "ιππείς", χτύπησαν τους παλαίμαχους Αργείους που ονομάζονται "πέντε λόχοι", τους Κλεωναίους και τους Ορνεάτες, καθώς και όσους Αθηναίους ήσαν παραταγμένοι στο σημείο εκείνο και τους έτρεψαν σε φυγή. Οι περισσότεροι ούτε αντιστάθηκαν, αλλά καθώς προχώρησαν οι Λακεδαιμόνιοι, υποχώρησαν αμέσως και μερικοί καταπατήθηκαν από τη βία τους να προφτάσουν να φύγουν.

Όταν στο σημείο εκείνο η παράταξη των Αργείων και των συμμάχων υποχώρησε, βρέθηκε αποκομμένη από τις δύο πτέρυγές της, ενώ ταυτόχρονα η δεξιά πτέρυγα των Λακεδαιμονίων και των Τεγεατών άρχισε να κυκλώνει τους Αθηναίους που διέτρεχαν διπλό κίνδυνο, γιατί σ' αυτό το σημείο τους κύκλωναν, ενώ στο άλλο τους είχαν κιόλας νικήσει. Θα είχαν υποφέρει περισσότερο απ' όλο τον στρατό, αν δεν είχαν το ιππικό τους να τους βοηθήσει. Όταν ο Άγις πληροφορήθηκε ότι κινδύνευε η αριστερή του πτέρυγα που αντίκριζε τους Μαντινείς και τους χίλιους Αργείους, έδωσε διαταγή σ' όλον το στρατό να βοηθήσει το τμήμα αυτό που είχε νικηθεί. Έτσι ενώ ο εχθρικός στρατός έκανε κλίση κι απομακρύνθηκε, οι Αθηναίοι, μαζί με τους Αργείους που είχαν νικηθεί, υποχώρησαν ανενόχλητοι. Οι Μαντινείς και οι επίλεκτοι Αργείοι, βλέποντας τον υπόλοιπο στρατό νικημένο και τους Λακεδαιμόνιους να προχωρούν απάνω τους, σταμάτησαν να πιέζουν τον εχθρό και άρχισαν τη φυγή. Από τους Μαντινείς σκοτώθηκαν πολλοί, αλλά οι περισσότεροι από τους επίλεκτους Αργείους σώθηκαν. Άλλωστε δεν τους καταδίωξαν ούτε με πολλή ορμή ούτε σε μεγάλη απόσταση. Οι Λακεδαιμόνιοι πολεμούν πολλή ώρα και με πείσμα έως ότου νικήσουν τον εχθρό, αλλά δεν τον καταδιώκουν ούτε πολύ ούτε σε μεγάλη απόσταση.

Τέτοια ήταν η μάχη και αυτά ήσαν, εκτός από μερικές λεπτομέρειες, το όσα έγιναν σ' αυτήν. Ήταν η μεγαλύτερη από όσες είχαν γίνει από καιρό και πήραν μέρος σ' αυτήν οι πιο αξιόλογες ελληνικές πολιτείες. Οι Λακεδαιμόνιοι παράταξαν φρουρά πέρα από τα πτώματα του εχθρού, έστησαν αμέσως τρόπαιο, σκύλεψαν τους νεκρούς και μετέφεραν τους δικούς τους στην Τεγέα, όπου τους έθαψαν και αποδώσαν στον εχθρό, με σπονδές, τους δικούς του νεκρούς. Από τους Αργείους, τους Ορνεάτες και τους Κλεωναίους, σκοτώθηκαν 700. Από τους Μαντινείς 200 και από τους Αθηναίους και τους Αιγινήτες επίσης 200 και οι δύο στρατηγοί τους. Οι σύμμαχοι των Λακεδαιμονίων δεν υπέφεραν τόσο ώστε να υποστούν αξιόλογες απώλειες. Για τις απώλειες των ίδιων των Λακεδαιμονίων είναι δύσκολο να μάθει κανείς την αλήθεια, αλλά έγινε λόγος για 300 νεκρούς.

Λίγο πριν γίνει η μάχη, ο άλλος βασιλιάς της Σπάρτης Πλειστοάναξ, με τις παλαιότερες και νεώτερες στρατιωτικές κλάσεις ξεκίνησε για να βοηθήσει. Έφτασε ωε την Τεγέα, αλλά εκεί έμαθε τη νίκη και γύρισε πίσω. Οι Λακεδαιμόνιοι έστειλαν μηνύματα στους Κορίνθιους και στους πέρα από τον Ισθμό συμμάχους τους να γυρίσουν πίσω. Απέλυσαν τους συμμάχους τους και γύρισαν οι ίδιοι στην πατρίδα τους όπου έτυχε να είναι οι μέρες των Καρνείων τα οποία και εόρτασαν. Με τη μία και μόνη αυτή νίκη τους αποπλύναν τις κατηγορίες των άλλων Ελλήνων οι οποίοι, μετά το πάθημα της Σφακτηρίας, τους κατηγορούσαν για δειλία και γενικά για αβουλία και βραδύτητα. Τώρα αποδεικνυόταν ότι είχαν εκτεθεί στις κατηγορίες αυτές από τις ατυχίες που είχαν πάθει, αλλά ότι η πολεμική τους αξία ήταν πάντα η ίδια. Την προηγουμένη της μάχης οι Επιδαύριοι είχαν εισβάλει, με όλο τους το στρατό, στο έδαφος των Αργείων που ήταν αφύλαχτο και σκότωσαν πολλούς από τους στρατιώτες των φρουρών που είχαμ αφήσει οι Αργείοι οι οποίοι είχαν φύγει στην εκστρατεία. Αλλά μετά τη μάχη, 3.000 Ηλείοι οπλίτες και 1.000 Αθηναίοι οπλίτες εκτός από εκείνους που είχαν πάει αρχικά, έφτασαν για να βοηθήσουν τους Μαντινείς, ξεκίνησαν αμέσως μ' όλες τις συμμαχικές δυνάμεις εναντίον της Επιδαύρου, ενώ οι Λακεδαιμόνιοι εόρταζαν τα Κάρνεια, και άρχισαν να περιτειχίζουν την πολιτεία μοιράζοντας μεταξύ τους την εργασία. Οι άλλοι σύμμαχοι παράτησαν το έργο, αλλά οι Αθηναίοι - όπως τους είχε οριστεί - οχύρωσαν γρήγορα το ακρωτήριο όπου είναι ο ναός της Ήρας. Άφησαν στο οχυρό αυτό φρουρά από όλα τα συμμαχικά τμήματα και οι διάφορες μονάδες γύρισαν στις πολιτείες τους.