Gistor

Το σπήλαιο βρίσκεται στην ανατολική πλευρά της Κωπαΐδας και είναι το μοναδικό της περιοχής που βρίσκεται σε μεγάλο ύψος σε σχέση με την πεδιάδα, περίπου 80 μ. πάνω από το επίπεδό της, θέση που εξασφαλίζει απεριόριστη θέα προς τα δυτικά και τα βόρεια. Έχει μεγάλη τοξωτή είσοδο και τεράστιο εμβαδόν (2.500 τ.μ.) που εξασφαλίζουν άριστες λειτουργικές προϋποθέσεις για τη χρήση του από τον άνθρωπο.

Η ανασκαφική έρευνα στον κεντρικό χώρο του σπηλαίου αποδεικνύει ότι το σπήλαιο κατοικήθηκε σχεδόν αποκλειστικά στην προϊστορική περίοδο. Επάλληλα στρώματα με ανθρωπογενή κατάλοιπα τεκμηριώνουν τη χρήση του από την Ανώτερη Παλαιολιθική και στη συνέχεια στη Μεσολιθική, με κορύφωση τη Νεολιθική σε όλες τις φάσεις της. Ακολουθεί αξιοσημείωτη χρήση του σπηλαίου στην Πρώιμη και Μέση Εποχή του Χαλκού. Σποραδικά μυκηναϊκά όστρακα υποδηλώνουν περιορισμένη χρήση του κατά την Υστεροελλαδική Περίοδο.

Από τους παραπάνω χρονολογικούς ορίζοντες, ξεχωρίζει ιδιαίτερα η νεολιθική κατοίκηση του σπηλαίου. Πλήθος κεραμικής, ειδωλίων και λαξευμένων εργαλείων υποδηλώνουν ότι το σπήλαιο φιλοξένησε οικιακές δραστηριότητες και λειτούργησε ως χώρος διαμονής, τροφοπαρακευής, αποθήκευσης, αλλά και σταυλισμού ζώων, μάλλον σε μόνιμη βάση, ενδεχομένως παράλληλα ή συμπληρωματικά προς κάποια ανοιχτή οικιστική εγκατάσταση στη βάση των βράχων όπου βρίσκεται το σπήλαιο, στην άκρη της λίμνης.

Από πλευράς πολιτιστικής κατάταξης, τα υλικά κατάλοιπα από τον Σαρακηνό είναι τυπικά δείγματα της Μέσης και Νεώτερης Νεολιθικής της Στερεάς Ελλάδας (πολιτισμοί Χαιρώνειας και Ελάτειας). Σε ερμηνευτικό επίπεδο, τα ευρήματα και η δεσπόζουσα τοποθεσία του σπηλαίου συνηγορούν στο ότι πρέπει να αποτέλεσε κομβική θέση στα δίκτυα επικοινωνίας, ακταλλαγών και διακίνησης ιδεών στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα.