Gistor

Οι αρχαίοι Οινιάδες απέχουν 24 χλμ από το Μεσολόγγι. Προβάλλουν πάνω σε λόφο που ονομάζεται Τρίκαρδος, ερημωμένοι αλλά επιβλητικοί, περιτριγυρισμένοι από το αρχαίο τείχος τους. Στην αρχαιότητα ήταν η δεύτερη σε μέγεθος και σπουδαιότητα πόλη των Ακαρνάνων, μετά τον Στράτο.

Την ιστορία της πόλης καθόρισε σημαντικά η στρατηγική της θέση. Από αυτήν μπορούσαν να ελέγχονται οι ακτές της δυτικής Ακαρνανίας μέχρι τον Αμβρακικό κόλπο, το βόρειο Ιόνιο και η δυτική είσοδος του Κορινθιακού κόλπου. Παράλληλα, η θέση της κοντά στις εκβολές του Αχελώου, που σε ορισμένες περιόδους του χρόνου γινόταν πλωτός, προσφερόταν για ελλιμενισμό πλοίων και για διαμετακομιστικό εμπόριο προς την Ιταλία και τη βόρεια Αδριατική.

Η πρώτη ιστορική μνεία για την πόλη γίνεται στα μέσα του 5ου αι. π.Χ. Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου είχε φιλικές σχέσεις προς τους Σπαρτιάτες και γενικότερα ήταν εχθρική προς τους Αθηναίους, ώσπου το 424 π.Χ. εντάχθηκε και αυτή, όπως όλες οι ακαρνανικές πόλεις, στην Αθηναϊκή συμμαχία.

Στο τελευταίο τρίτο του 4ου αι. π.Χ. πιθαανότατα το 325 π.Χ. οι γείτονές της Αιτωλοί την καταλαμβάνουν και εξορίζουν τους κατοίκους της. Τρεις φορές από το τέλος του 4ου μέχρι το τέλους του 3ου αι. π.Χ. την κατέλαβαν οι Αιτωλοί, και τρεις φορές επανήλθε στους Ακαρνάνες, είτε με τη βοήθεια των συμμάχων της Μακεδόνων, είτε, την τελευταία φορά στο α' μισό του 2ου αι. π.Χ., με την επέμβαση των Ρωμαίων.

Η πρώτη κατάαληψη των Οινιάδων από τους Αιτωλούς, εχθρούς των Μακεδόνων, προκάλεσε την οργή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος, κατά τον Διόδωρο, όταν πληροφορήθηκε το γεγονός, είπε ότι για την πράξη αυτή δεν θα έπερναν εκδίκηση τα παιδιά των Οινιάδων, αλλά αυτός ο ίδιος. Ο πρόωρος όμως θάνατός του ματαίωσε την πραγματοποίησή της. Από τη χρονολογία αυτή οι Μακεδόνες εμφανίζονται επίσημα σύμμαχοι των Ακαρνάνων και προστάτες της πόλης, η οποία επανήλθε στους Ακαρνάνες πριν από το 314 π.Χ.

Από τη δεύτερη κατάληψη, περί τα μέσα του 3ου αι. π.Χ., απελευθέρωσε την πόλη ο Φίλιππος Ε' Μακεδών το 218 π.Χ., και μάλιστα μετέφερε δια του Αχελώου οικοδομικό υλικό από πόλεις τις οποίες κατέστρεψε (όπως το Παιάνιον) και ενίσχυσε την οχύρωσή της.

Μετά από συνθήκη συμμαχίας μεταξύ Αιτωλών και Ρωμαίων γίνεται η τρίτη κατάληψη των Οινιάδων από τους Αιτωλούς το 211 π.Χ., ώσπου με νέα συνθήκη μεταξύ Αιτωλών και Ρωμαίων το 189 π.Χ. οι Οινιάδες επιστρέφουν στους Ακαρνάνες.

Για την πόλη τελευταία μνεία έχουμε από τον Στράβωνα, όταν αναφέρεται στην ίδρυση της Νικοπόλεως το 30 π.Χ. από τον Οκταβιανό Αύγουστο μετά τη ναυμαχία του Ακτίου, σε ανάμνηση της νίκης του κατά του Μάρκου Αντώνιου και της Κλεοπάτρας. Οι κάτοικοι των οχυρωμένων παραποτάμιων πόλεων της Ακαρνανίας (μεταξύ των οποίων και οι Οινιάδες), και οι κάτοικοι της Ηπείρου, υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τις πόλεις τους και να μετοικήσουν στη νεοϊδρυθείσα Νικόπολη.

Οι Οινιάδες περιβάλλονται από ισχυρό πολυγωνικό τείχος, που έχει περίμετρο 5,4 χλ.. και διέθετε επτά πύλες έξι διαφορετικών τύπων. Η ακρόπολη έχει δικό της οχυρωματικό περίβολο, του οποίου η μία πλευρά αποτελεί τμήμα του ανατολικού τείχους της πόλης, η άλλη δε είναι εσωτερικό τείχος προς τη μεριά της πόλης.

Στην αγορά των Οινιάδων έχει αποκαλειφθεί σειρά δημόσιων κτιρίων που ορίζουν τη βόρεια, τη νότια και τμήμα της ανατολικής πλευράς της. Ανάμεσά τους εκτείνεται η πλατεία. Πρόκειται για ογκώδη κτίσματα, που σώζονται περίπου στο ύψος του λίθινου τοιχοβάτη τους ή διατηρούν μόνο τα θεμέλιά τους.

Το βουλευτήριο είναι τετράγωνο κτήριο πλευράς 17 μ. με την είσοδό του ανατολικά. Μία στοά διαστάσεων 124Χ17 μ. βρίσκεται ανατολικά και σε συνέχεια του βουλευτηρίου. Έχει δύο κατά μήκος πτέρυγες ανοικτές προς βορρά και νότο, που διέθετααν κιονοστοιχίες από τις οποίες ελάχιστα ίχνη, κυρίως λίθινες θρυμματισμένες βάσεις των ξύλινων κιόνων τους διασώθηκαν. Στο νοτιοανατολικό και στο νοτιοδυτικό άκρο της έχει δύο δωμάτια, διαστάσεων 5Χ5 μ., απροσδιόριστης χρήσης. Στα δυτικά του βουλευτηρίου βρίσκεται ένα οικοδόμημα με "οίκους", διαστάσεων 17Χ32 μ., που αποτελείται από έξι ισομεγέθη δωμάτια, παραταγμένα στη σειρά, καθένα με είσοδο σε κοινό προστώο που βρίσκεται στα νότια, όπου κααι η πρόσοψη του όλου κτίσματος. Οι πλευρικοί τοίχοι του στην πρόσοψη στρέφονται και καταλαμβάνουν τμήμα 6,50 μ. στο ανατολικό και στο δυτικό άκρο της, και στο μεταξύ των διάστημα υπήρχε πεσσοστοιχία δέκα πεσσών, οι βάσεις των οποίων αποκαλύφθηκαν στη θέση τους. Ένα απροσδιόριστης λειτουργίας κτίσμα κατασκευάστηκε λίγο μεταγενέστερα στο στενό, πλάτους 6 μ., χώρο ανάμεσα στο βουλευτήριο και στο "οικοδόμημα με οίκους".

Ένας ναός διαστάσεων 11,80Χ5,60 μ. έχει αποκαλυφθεί στην ανατολική άκρη της βόρεια πλευράς της αγοράς. Το νότιο τμήμα του οποίου, όπου και η είσοδός του, πιθανότατα χρησίμευε ως πρόναος, που με στενό κατηφορικό διάδρομο οδηγούσε στον κύριο χώρο (σηκό) στα βόρεια. Το Ηρώο, στο ανατολικό τμήμα της αγοράς είναι κυκλικό κτίσμα διαμέτρου 8 μ., που αποτελείται από χαμηλό περίβολο με είσοδο από τα δυτικά (όπου και η πλατεία της αγοράς). Στο κέντρο του υπάρχει βόθρος προσφορών κατασκευασμένος από τέσσερεις κατακόρυφα τοποθετημένες ορθογώνιες πλάκες, και κάτω από αυτόν βαθύ φυσικό όρυγμα, μέσα στο οποίο θα ρίπτονταν οι σπονδές και οι προσφορές κατά το τελετουργικό της λατρείας. Κάτω από την καλυπτήρια πλάκα του αποκαλύφθηκαν πέντε αγγεία πόσεως με το στόμιο προς τα κάτω. Δίπλα στο βόθρο υπάρχει χαμηλός τετράγωνος βωμός (πλευράς 1,20 μ.) κτισμένος από πέτρες. Δεν υπάρχουν στοιχεία για το ποιος ήρωας λατρευόταν.

Το θέατρο των Οινιάδων αποτελούσε, όπως και η αγορά, ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά, πολιτικά και κοινωνικά κέντρα της πόλης, και συγχρόνως ένα από τα επιβλητικότερα, ως προς την αρχιτεκτονική μορφή, μνημεία της. Βρίσκεται σε απόσταση 250 μ. βορειοανατολικά της αγοράς, κτισμένο σε θέση με εκπληκτική θέα προς τη γύρω πεδιάδα, τις ακτές και τα νησιά του Ιονίου.

Η γεωμορφολογία του εδάφους υπήρξε καθοριστική για την οικοδόμηση του θεάτρου και τα αρχιτεκτονικά του στοιχεία προσαρμόστηκαν με μεγάλη επιτυχία στο φυσικό βραχώδες περιβάλλον, με αποτέλεσμα ένα εξαιρετικό ενιαίο σύνολο. Το μεγαλύτερο (ανατολικό) μέρος από το κοίλο του θεάτρου είναι λαξευμένο στον φυσικό βράχο, ενώ το υπόλοιπο είναι κτισμένο από ασβεστόλιθο πάνω σε επιχώσεις. Διακρίνονται 28 σειρές εδωλίων (αρχικά θα πρέπει να ήταν 29 ή 30), που χωρίζονται σε 12 ακτινωτές κλίμακες σε 11 σφηνοειδείς ενότητες (κερκίδες). Διάζωμα δεν υπήρχε. Περιμετρικά του λίθινου πλαισίου της ορχήστρας, διαμέτρου 16,14 μ., υπάρχει κτιστός αποχετευτικός αγωγός για την απορροή των όμβριων υδάτων. Η πρόσβαση των θεατών γινόταν από τις παρόδους και τον διάδρομο γύρω από τον αποχετευτικό αγωγό, οι πλάκες κάλυψης του οποίου ενσωματώνονταν στον διάδρομο αυξάνοντας έτσι το πλάτος του.

Το σκηνικό οικοδόμημα του θεάτρου των Οινιάδων παρουσιάζει δύο οικοδομικές φάσεις. Αρχικά, πριν το 331 π.Χ., η σκηνή αποτελείτο από μονώροφη ορθογώνια επιμήκη αίθουσα με ανοιχτή πρόσοψη ανάμεσα σε τέσσερεις πεσσούς. Ο σκηνικός αυτός τύπος προϋπέθετε την ελεύθερη επικοινωνία ανάμεσα στον χορό και τους υποκριτές. Στη συνέχεια μεταξύ των ετών 300-250 π.Χ,, αποκτά νέα μορφή: το μονώροφο σκηνικό τμήμα μετατρέπεται σε διώροφο, οικοδομείται το προσκήνιο και προστίθενται δύο μικρά κτίσματα, τα παρασκήνια. Επίσης αναμορφώνεται η ορχήστρα και εν μέρει το κοίλο.

Στο νοτιοδυτικό άκρο της οχύρωσης του λιμανιού βρίσκονται οι νεώσοικοι, ένα από τα επιβλητικότερα μνημεία της αρχαιότητας και σχεδόν μοναδικό, λόγω της εξαιρετικά καλής διατήρησής τους. Οι νεώσοικοι ήταν ένα μεγάλο στεγασμένο κτήριο διαστάσεων 41Χ47 μ., του οποίου οι παρειές, το οπίσθιο τμήμα και το δάπεδο ήταν λαξευμένα στον φυσικό βράχο. Τις παρειές συμπλήρωνε η πολυγωνική οχύρωση, η οποία ενσωμάτωνε και περιέβαλλε κατά τις τρεις πλευρές το μνημείο, ενώ στη συνέχεια έφραζε την είσοδο του γειτνιάζοντος λιμανιού. Στο τέλος των μακρών πλευρών του υψώνονταν πύργοι, οι οποίοι επικοινωνούσαν με δύο πύλες, που προφανώς εξασφάλιζαν την πρόσβαση από την αρχαία πόλη στους νεώσοικους και το λιμάνι. Το εσωτερικό του οικοδομήματος διαιρούσαν συμμετρικά έξι κιονοστοιχίες από δεκαεπτά αρράβδωτους κίονες, που στήριζαν δίρριχτες επιμήκεις στέγες. Μεταξύ των κιονοστοιχιών ααναπτύσσονταν πέντε ισόχωρα κλίτη με λαξευτά σκαφοειδή και ανηφορικά προς το βάθος των νεοσοίκων δάπεδα. Πρόκειται για τις ράμπες στις οποίες σύρονταν τα πλοία στον υπόστεγο χώρο.

Το μνημείο πιθανότατα κατασκευάστηκε στις αρχές του 4ου αι. π.Χ., ενδεχομένως υπό την επιρροή και την υπόδειξη των Αθηναίων, οι οποίοι εξάλλου την εποχή αυτή εγκαθιστούν στρατιωτική βάση στις Οινιάδες, που χρησιμοποιούν ως ναυτικό ορμητήριο των επιχειρήσεών τους. Μετά την καταστροφή των νεωσοίκων περί τα τέλη του 3ου αι. π.Χ., κατασκευάστηκε μικρό ορθογώνιο κτήριο κοντά στο βόρειο κλίτος τους, το οποίο λειτούργησε μέχρι το τέλος της ελληνιστικής εποχής ως μικρό ναυπηγείο ή επισκευαστήριο πλοίων.