Οι προσπάθειες ελληνοσερβικής προσέγγισης συνεχίστηκαν και μετά την πτώση του Όθωνα.

Η αποτυχία της διάσκεψης της Κωνσταντινούπολης και η άρνηση της Πύλης να αποδεχθεί το Πρωτόκολλο του Βερολίνου χειροτέρεψαν την κατάσταση και μαζί με τις τουρκικές βιαιότητες εις βάρος των Βουλγάρων έδωσαν την αφορμή στη Ρωσία να κηρύξει στις 12/24 Απριλίου 1877 τον πόλεμο στην Τουρκία.

Το συνέδριο, του οποίου οι εργασίες κράτησαν ακριβώς ένα μήνα, άρχισε την 1/13 Ιουνίου 1878 και η Συνθήκη του Βερολίνου υπογράφτηκε την 1/13 Ιουλίου.

Η ίδρυση της Εξαρχίας υπήρξε μακρόχρονη διαδικασία. Ήδη από το 1840 οι Βούλγαροι είχαν ζητήσει από το Πατριαρχείο να επιτραπεί η χρήση της βουλγαρικής στους ναούς. Η αίτηση του 1840 απορρίφθηκε από το Πατριαρχείο. Το 1853 Βούλγαροι προσέφυγαν στον Μένσικοφ, το Ρώσο πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη για να αναλάβει την υπόθεσή τους. Τρία χρόνια αργότερα, το Φεβρουάριο του 1856, ένα οθωμανικό διάταγμα υποσχέθηκε δικαιώματα στους χριστιανούς υπηκόους, οπότε οι Βούλγαροι με ρωσική υποστήριξη απαίτησαν το διορισμό Βουλγάρων επισκόπων και τη χρήση της βουλγαρικής στις εκκλησίες τους. Το αίτημα αυτό και πάλι δεν βρήκε ανταπόκριση, ενώ την ίδια τύχη είχε παρόμοια αίτηση προς τον Πατριάρχη το Δεκέμβριο του 1858.

Μετά από κοινή απόφαση της Γαλλίας και Αγγλίας, αποφασίζεται να γίνει συνδιάσκεψη για τα εκκρεμή ελληνοτουρκικά θέματα. Η συνδιάσκεψη πραγματοποιείται στις 4/16 Ιουνίου 1880 στο Βερολίνο. Σε αυτή δεν προσκαλούνται ούτε η Ελλάδα ούτε η Τουρκία. Ο Τρικούπης στέλνει στο Βερολίνο, μια μικρή αντιπροσωπεία υπό τον Πέρο Βράιλα Αρμένη. Η απόφαση της συνδιάσκεψης είναι ευνοϊκή για την Ελλάδα αλλά δεν καρποφορεί γιατί η Τουρκία δεν αποδέχεται τις αποφάσεις της.

Μετά την αποτυχία της συνδιάσκεψης του Βερολίνου, αποφασίζεται να συγκληθεί νέα στη Κωνσταντινούπολη. Πράγματι αυτή συγκαλείται στις 10/22 Φεβρουαρίου 1881 και σ' αυτή οι πρεσβευτές των Μ. Δυνάμεων δέχονται, την τουρκική, αυτή τη φορά πρόταση παραχώρησης της Θεσσαλίας και μέρους της Ηπείρου στην Ελλάδα.

Το πρωί της 6/18 Σεπτεμβρίου 1885 εκδηλώνεται πραξικόπημα στη Βουλγαρία το οποίο επικρατεί αμέσως. Με το σύνθημα της συνένωσης των δύο Βουλγαριών, για να τηρηθούν τα προσχήματα, η Βουλγαρία προσαρτά στα εδάφη της την Αν. Ρωμυλία. Τρεις μέρες αργότερα, ο ηγεμόνας της Βουλγαρίας Αλέξανδρος, επισκέπτεται τη Φιλιππούπολη και ανακηρύσσεται ηγεμόνας των δύο Βουλγαριών.

Ο Αναστάσιος Πηχεών καταγόταν από την Αχρίδα. Το Ιούνιο 1876 είχε διοριστεί διευθυντής του ημιγυμνασίου Κοζάνης και δίδαξε εκεί την περίοδο 1876-1878.

Το 1893 ιδρύεται στη Ρέσνα (ή στη Θεσσαλονίκη) η "Εσωτερική Μακεδονική Επαναστατική Οργάνωση" (Ε.Μ.Ε.Ο. ή B.M.P.O.). Εσωτερική εννοεί στον εσωτερικό χώρο της Μακεδονίας.

Στις 18/24 Νοεμβρίου 1894 ιδρύεται, από 15 αξιωματικούς του ελληνικού στρατού η Εθνική Εταιρεία, η οποία σύμφωνα με το καταστατικό της είχε σαν σκοπό την "αναζωπύρωση του εθνικού φρονήματος, την επαγρύπνηση για τα συμφέροντα των υπόδουλων Ελλήνων και την προπαρασκευή για την απελευθέρωσή τους".

Την τελευταία εικοσαετία του 19ου αιώνα, παρατηρείται μεγάλη έξοδος του Μακεδονικού πληθυσμού προς τη Βουλγαρία. Με την πάροδο του χρόνου οι ρυθμοί αυξάνονται και υπολογίζεται ότι στις αρχές του 20ου ζουν στη Βουλγαρία γύρω στους 200.000 Μακεδόνες από τους οποίους ένα μεγάλο ποσοστό 20-25% στη Σόφια. Το 30% των αξιωματικών του Βουλγαρικού στρατού αποτελείται από Μακεδόνες. Κάθε χρόνο 300 φοιτητές από την Μακεδονία πηγαίνουν στη Βουλγαρία για ανώτερες σπουδές και πιθανόν βρίσκουν δουλειά και παραμένουν εκεί. Το σύνθημα "η Μακεδονία για τους Μακεδόνες" υποστηρίζεται πλέον και από τους ντόπιους Βούλγαρους οι οποίοι δεν βλέπουν με καλό μάτι την εξάπλωση του μακεδονικού στοιχείου στη Βουλγαρία.

Το καλοκαίρι του 1896, η Εθνική Εταιρεία στέλνει τα πρώτα ανταρτικά σώματα στην Μακεδονία επανδρωμένα με Μακεδόνες αντάρτες του 1878 οι οποίοι είχαν καταφύγει στη Θεσσαλία. Την αρχηγία του κινήματος αναθέτει στον Αθανάσιο Μπρούφα. Φαίνεται ότι ο Μπρούφας βρισκόταν σε επαφή με τον Πηχεών και τον επαναστατικό πυρήνα του.