Gistor

(George's Site)

Διαφήμιση
Home Ιστορία Λίθινη Εποχή Μέση Παλαιολιθική Σπήλαιο Θεόπετρας Καλαμπάκας
Σπήλαιο Θεόπετρας Καλαμπάκας PDF Εκτύπωση E-mail
Συντάχθηκε απο τον/την Administrator   
Τρίτη, 21 Οκτώβριος 2008 15:39
Στο δρόμο Τρικάλων-Καλαμπάκας 3 χιλιόμετρα πριν από τα Μετέωρα ορθώνεται πάνω από το χωριό Θεόπετρα ένας βραχώδης ασβεστολιθικός όγκος, στη βορειοανατολική πλευρά του οποίου βρίσκεται το ομώνυμο σπήλαιο. Πρόκειται για τη δυτικότερη προϊστορική θέση της θεσσαλικής πεδιάδας, που βρίσκεται στους πρόποδες της οροσειράς Χάσια, η οποία αποτελεί και το φυσικό όριο μεταξύ Θεσσαλίας και Ηπείρου.

Το σπήλαιο βρίσκεται σε υψόμετρο περίπου 100 μέτρα από την επιφάνεια της πεδιάδας και 280 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Μπροστά από το σπήλαιο ρέει ο ποταμός Λιθαίος, παραπόταμος του Πηνειού. Η είσοδος του σπηλαίου έχει διαστάσεις 17Χ3 μέτρα, ενώ ο κύριος θάλαμός του, περίπου τετράγωνος με μικρές πλευρικές κόγχες, έχει έκταση 500 τετραγωνικά μέτρα.

Η συστηματική ανασκαφική έρευνα κατέγραψε αφενός γεωλογικές επιχώσεις, συνολικού πάχους περίπου 6 μέτρων. Αυτές βεβαιώνουν την αδιάκοπη χρήση του σπηλαίου κατά τη Μέση και Ανώτερη Παλαιολιθική, τη Μεσολιθική και τη Νεολιθική εποχή. Δείγματα (πχ κάρβουνο, ανθρώπινα οστά) προερχόμενα από τις επιχώσεις, που χρονολογήθηκαν με μεθόδους των φυσικών επιστημών, πιστοποιούν την κατοίκηση του σπηλαίου περίπου από το 50.000 μέχρι το 4.000 πΧ. Η χρήση του συνεχίστηκε περιοδικά και κατά την Εποχή του Χαλκού, αλλά και κατά τους ιστορικούς χρόνους μέχρι και το 1955.

Είναι η πρώτη φορά που στη Θεσσαλία τεκμηριώνεται σπηλαιοκατοίκηση κατά την Παλαιολιθική εποχή, αφού τα περισσότερα γνωστά ευρήματα της εποχής αυτής προέρχονται από υπαίθριες θέσεις. Επιπλέον το σπήλαιο της Θεόπετρας αποτελεί το μοναδικό, τουλάχιστον μέχρι στιγμής, σπήλαιο στην Ελλάδα, όπου μπορεί να μελετηθεί και να χρονολογηθεί τόσο η μετάβαση από την Ανώτερη Παλαιολιθική στη Μεσολιθική όσο και το πέρασμα από τη Μεσολιθική στη Νεολιθική Εποχή.

Στη στρωματογραφική ακολουθία της Θεόπετρας διακρίθηκαν τρεις ψυχρές περίοδοι: μια στη διάρκεια της Μέσης Παλαιολιθικής, μια στη διάρκεια της Ανώτερης Παλαιολιθικής, και μια κατά την τελική Ανώτερη Παλαιολιθική, δηλαδή στο τέλος του Πλειστόκαινου.

Οι αρχαιότερες επιχώσεις της Μέσης Παλαιολιθικής στη Θεόπετρα χρονολογούνται με βεβαιότητα μεταξύ 50.000 και 40.000 πΧ. Σύμφωνα όμως με γεωλογικές ενδείξεις, η πρωιμότερη κατοίκηση ανάγεται πιθανότατα στα 70.000 πριν από σήμερα. Σε ένα από τα κατώτερα στρώματα, που είναι και το παλαιότερο με ίχνη φωτιάς, αποκαλύφθηκαν ίχνη από ανθρώπινα βήματα, που χρονολογούνται 46.000 +/- 1.600 χρόνια πριν από σήμερα και εικάζεται ότι ανήκουν στον ανθρωπολογικό τύπο του Νεάντερταλ(Homo sapiens neanderthalensis).

Οι πλέον ενδιαφέρουσες επιχώσεις (πάχους 3 μέτρα) της μέσης Παλαιολιθικής χρονολογούνται μεταξύ 50.000 και 33.000 πριν από σήμερα. Χαρακτηριστική είναι η πυκνή παρουσία εστιών και στάχτης. Η λιθοτεχνία των στρωμάτων αυτών διακρίνεται για τη χαμηλή πυκνότητα των τέχνεργων, που όμως απαντούν σε μεγάλη ποικιλία τύπων. Είναι κατασκευασμένα κυρίως σε μπεζ, πράσινο και ανοιχτό γκρι ραδιολαρίτη, ο οποίος αφθονεί στην οροσειρά της Πίνδου, δηλαδή σε ακτίνα 5-50 χιλιομέτρων από το σπήλαιο. Εκτός από το ραδιολαρίτη χρησιμοποιήθηκε, σε μικρότερο όμως ποσοστό, και χαλαζίας.

Για την κατασκευή των λίθινων τέχνεργων χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος Levallois, δίνοντας τα καλύτερα δείγματα λιθοτεχνίας της ελληνικής Μέσης Παλαιολιθικής: αμφίπλευρα ( χειροπελέκεις), πλευρικά ξέστρα, οδοντωτά μαχαίρια με ράχη και λίγες τυπικές μουστέριες φυλλόσχημες αιχμές.

Οι καρποί που συνέλεγαν οι μεσοπαλαιολιθικοί ένοικοι του σπηλαίου ήταν σύμφωνα με την ανάλυση παλαιοβοτανολογικών δειγμάτων, βατόμουρο, ρόβι, αγριολαθούρι, μεγαλόκαρπη κολλιτσίδα, λιθόσπερμα, βοϊδόγλωσσα, κουφοξυλιά, αγριοαμυγδαλιά, αγριομπίζελο, αγριοτρίφυλλο κ.α. Οι διατροφικές ανάγκες καλύπτονται όμως, κατά κύριο λόγο, από το κυνήγι.

Η Ανώτερη Παλαιολιθική στη Θεόπετρα τοποθετείται 30.000-11.000 πριν από σήμερα. Η μοναδική βαθμολογημένη χρονολόγηση που υπάρχει μέχρι στιγμής είναι 16.065-15.641 πΧ, ενώ η τελική φάση της Ανώτερης Παλαιολιθικής χρονολογείται μεταξύ 16.500 και 10.900 χρόνια πριν από σήμερα. Στα κατάλοιπα της ανθρώπινης δραστηριότητας καταγράφονται εστίες, λίθινα και οστέινα τέχνεργα και, το σημαντικότερο, μάζες από άψητο πηλό. Η ανεύρεση του πηλού, μορφοποιημένου πολλές φορές σε κυλίνδρους, υποδηλώνει την πρώτη χρήση του άψητου πηλού ήδη από την πρωιμότερη Ανώτερη Παλαιολιθική, δηλαδή πολύ πριν από την εφεύρεση της όπτησής του. Σε στρώματα της Ανώτερης Παλαιολιθικής αναφέρονται ίχνη από σκεύη φθαρτά στη φωτιά (13.099-12.440 πΧ).

Από την περίοδο αυτή έχουμε τα πρώτα ανθρωπολογικά κατάλοιπα του σπηλαίου της Θεόπετρας. Πρόκειται για ένα τμήμα από κρανίο ενήλικου άνδρα του τύπου Homo sapiens , με πρώιμα όμως χαρακτηριστικά, που χρονολογείται στα 14.500 πΧ (14.620-14.380 πριν από σήμερα) και προέρχεται από διαταραγμένη ταφή.

Λίθινα τέχνεργα απαντώνται σε μεγάλη πυκνότητα, με χαρακτηριστικότερους τους πυρήνες από ραδιολαρίτη και τις μικρο λεπίδες. Σε στρώματα της Ανώτερης Παλαιολιθικής (13.000 πριν από σήμερα) βρέθηκαν επίσης περίαπτα από δόντια ελαφιού και δόντια σπηλαίας άρκτου (Ursus speleus) με ίχνη επεξεργασίας. Τα τελευταία ευρήματα, καθώς και κόκκαλο ζώου με χαράγματα εννέα παράλληλων γραμμών, που δεν αποκλείεται να ανήκει στη Μέση Παλαιολιθική, είναι μερικά από τα λίγα δείγματα της παλαιολιθικής τέχνης στην Ελλάδα.

Η μελέτη των κατάλοιπων της χλωρίδας και της πανίδας διαφωτίζει τις διατροφικές συνήθειες των κατοίκων του σπηλαίου, οι οποίες διαφοροποιούνται από εκείνες της Μέσης Παλαιολιθικής. Στα φυτά συγκαταλέγονται φακή, βελανιδιά, σμέουρο, παπαρούνα, λαθούρι, ξιφάρα και άλλα. Στα οστά ζώων αναγνωρίστηκαν άγρια αιγοπρόβατα, ελάφια, χοίροι, λαγοί, πουλιά, μικρά θηράματα, σκύλος ή λύκος κ.α.

Η Μεσολιθική Εποχή στη Θεόπετρα χρονολογείται μεταξύ 9.700 και 6.500 π.Χ. (9.700-7.800 πριν από σήμερα). Στα ανώτερα στρώματα της Μεσολιθικής βρέθηκε αδιατάρακτη (in situ) ταφή σε συνεσταλμένη στάση, που χρονολογείται 7.050-7.010 πΧ, και απηχεί ταφικές πρακτικές όμοιες με εκείνες που παρατηρήθηκαν στο σπήλαιο του Κύκλωπα στα Γιούρα, στο σπήλαιο Φράγχθι Ερμιονίδας, αλλά και στην υπαίθρια μεσολιθική θέση Μαρουλάς Κύθνου.

Οι διατροφικές συνήθειες των μεσολιθικών ενοίκων του σπηλαίου περιλαμβάνουν αγριοκρίθαρο, άγρια φακή, λιθόσπερμα. Ανάμεσα στα οστά ζώων συγκαταλέγονται οστά από αγριοκάτσικα, βοοειδή, ελάφια, κάποια σαρκοβόρα, πουλιά, ποντίκια και άλλα τρωκτικά.

Οι επιχώσεις της Νεολιθικής Εποχής στη Θεόπετρα, φτάνουν περίπου το 1,5 μέτρο. Αντιπροσωπεύονται όλες οι φάσεις της, από την Αρχαιότερη ως την Τελική Νεολιθική ή Χαλκολιθική (6.500-3.200 πΧ).

Η κεραμική διακρίνεται για την πολυμορφία των σχημάτων και διακοσμήσεων, που χαρακτηρίζει όλες τις φάσεις της Νεολίθικής της Θεσσαλίας. Ανοιχτά και κλειστά αγγεία, μεγάλα και μικρά, μονόχρωμα, με εγχάρακτη, εμπίεστη, πλαστική και γραπτή διακόσμηση, κατάλληλα για παρασκευή, την ανάλωση και την αποθήκευση τροφής. Η ποικιλία τροφής εξασφαλιζόταν από τη γεωργία (μονόκκοκο και δίκκοκο σιτάρι, κριθάρι, βρώμη, ρόβι, φακή), τη συλλογή καρπών (άγριο αχλάδι), την κτηνοτροφία (αιγοπρόβατα, χοίροι, βοοειδή, σκύλοι) και το κυνήγι (ελάφια, αγριόχοιροι).

Τέχνεργα από σκληρές πέτρες (πελέκεις, αξίνες) και από πυριτόλιθο (λεπίδες, ξέστρα) αλλά και μυλόπετρες για το άλεσμα των δημητριακών ή και την κονιορτοποίηση χρωστικών υλών πιστοποιούν τη χρήση του σπηλαίου ως χώρο κατοικίας, όπου διεξάγονταν όλες οι οικονομικές δραστηριότητες, που τεκμηριώνονται και στους υπαίθριους νεολιθικούς οικισμούς. Το γεγονός υπογραμμίζουν και οι άλλες κατηγορίες ευρημάτων, όπως πήλινα και οστέινα σφοντύλια για το γνέσιμο του μαλλιού, υφαντικά βάρη αργαλειού και οστέινα τέχνεργα πολλαπλών χρήσεων ( βελόνες, οπείς κλπ).

Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στα ευρήματα κατέχουν ειδώλια διαφορετικών τύπων, λίθινα περίαπτα (ένα φαλλόσχημο), κοσμήματα από θαλάσσια όστρεα, ιδιαίτερα βραχιόλια και χάντρες από σπόνδυλο, και ένα χρυσό περίαπτο που μαρτυρούν ανταλλαγές, άμεσες ή έμμεσες με άλλους μεσογειακούς ή παράλιους οικισμούς σε όλες τις χρονικές στιγμές της Νεολιθικής.

Στις επιχώσεις της Νεολιθικής βρέθηκαν και ανθρώπινα οστά που ανήκουν σε 20 τουλάχιστον άτομα, ηλικίας 20-40 ετών. που τάφηκαν στο σπήλαιο. Η εξέταση του DNA των οστών θα διασαφηνίσει τη γενετική σχέση των ατόμων, απαντώντας έτσι στο ερώτημα της σύνθεσης της προϊστορικής κοινότητας της Θεόπετρας (πχ μια οικογένεια) και του χαρακτήρα της σπηλαιοκατοίκησης (μόνιμη) σε μια εποχή που η κατοίκηση σε ανοιχτούς οικισμούς (μαγούλες) της θεσσαλικής πεδιάδας ήταν ο κανόνας.


Google Map

LAST_UPDATED2
 

Εγγραφειτε στο Newsletter μας


Έχουμε 21 επισκέπτες συνδεδεμένους

Το Site φαίνεται καλλίτερα με:
και 

Συντομα Βοηθητικα Μηνυματα

Το περιεχόμενο του Site που είναι προσβάσιμο από τους απλούς επισκέπτες είναι περιορισμένο. Μόνο τα μέλη έχουν πλήρη πρόσβαση σε όλο το περιεχόμενο. Μόλις κάνετε Login θα εμφανισθούν όλες οι επιλογές από το Μενού Περιεχόμενα.